Etappe 6: Hilversum

ALIJAH
2015-0516 WESTERBORKPAD etappe 6 Hilversum 07In 1970 werd in het begrafenispark aan de Oude Torenweg een monument onthult ter nagedachtenis van de gevangenen die in het Het concentratiekamp Mauthausen werden mishandeld en gedood. De granietensteen uit het kamp is als symbool indrukwekkend. In dit Oostenrijkse mannenkamp kwamen gevangenen om van uitputting of werden ze doodgeslagen, opgehangen, of doodgeschoten. Ook op de trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, lieten veel gevangen het leven. Naast het monument van Mauthausen staat ter herinnering aan vermoorde leerlingen en oud-leerlingen van het Nieuwe Lyceum, eveneens een monument. De bloemen van 5 mei liggen er nog.

Hier in Hilversum mis ik bij de Kapittelweg een afslag. Hopeloos draai ik in de wijk Kerkelanden een rondje om weer bij dezelfde straat uit te komen. Alles lijkt hier op elkaar met die niet zo spannende hoogbouw.

De weg gaat kronkelend door het niet al te spannende Hilversum. Buitenwijken lijken overal op elkaar, hier is dat niet veel anders. Een flink stuk buiten de stad, bij de NieuweLoosdrechtsedijk,  staat een monument voor de jeugd Alijah of Palestina pioniers. 2015-0516 WESTERBORKPAD etappe 6 Hilversum 15Een aantal Joodse jongeren, gevlucht voor de Nazi terreur werden op deze plek in maart 1945 gefusilleerd. Hoe vreemd het ook klinkt, ik stel de waarom vraag al lang niet meer. Er is geen waarom. Positief is wel dat toch nog 70% van deze jongeren toch de oorlog wisten te overleven.

Weer een grote heide, de Zuiderheide. Hier gaat de zon zo waar schijnen nadat ik op het terrein van Zonnestraal terecht ben gekomen. Zonnestraal is een inrichting voor mensen met een psychisch probleem. Hoewel het weer aanzienlijk mooier wordt is er geen mens op de heide en in het bos te zien. Grafheuvels, zandverstuivingen en soms een flinke boom.
Na de heide een stukje bos met daarin en Holleweg. Wel vraag ik me af of het karren waren die hier de weg zo uitsleten.

Etappe 5 Bussum-Hilversum

Het station
2015-0516 WESTERBORKPAD etappe 5 Bussum-Hilversum 02 station BussumStation Naarden-Bussum is een lust voor het oog. De grandeur van weleer hangt er nog steeds, daar doen de moderne shops als Kiosk en AH on the Go niets aan af. Het huidige stationsgebouw werd ontworpen door ir. H.G.J. Schelling. In 1926 volgde de opening, verlaat want tussen 1914 en 1925 was er materieel schaarste die tijdens de Eerste Wereldoorlog ontstond en lang bleef voortduren.
Het prachtige gebouw heeft geen gebogen lijn, overal wel rechte vormen. Een kubistisch expressionistische bouwstijl wordt het genoemd. De vorm is asymmetrisch. De hal domineert, zowel van de buitenzijde gezien als van binnenuit ervaar je dat. Schelling ontleende bij dit ontwerp zijn inspiratie vooral uit het werk van Frank Lloyd Wright. Het mooi vormgegeven gebouw doet 90 jaar na opening nog steeds voornaam, rustig en prettig aan. Een andere visueel genot zijn de prachtige huizen in deze omgeving. Veel strak vormgegeven en van baksteen. Zo is de synagoge een juweel van een gebouw. Alleen wie goed kijkt kan zien waar het 2015-0516 WESTERBORKPAD etappe 5 Bussum-Hilversum 20gebouw voor dient, maar het had ook een monumentaal woonhuis kunnen zijn. Naarden grossiert in luxe buitens. Van geen van de mooie woningen is van de buitenkant te zien wie ze bewoont. Naambordjes zijn voor de rijken een gruwel.

Deze route van Amsterdam naar Westerbork dient deels ter herinnering en bezinning. Zo kom ik op de families Polak en Philips, neringdoenden die ondanks hun plek in de samenleving zwaar hebben gelden in en na de oorlog. Vanuit hun huis gingen zij via het getto van Amsterdam, verzamelplaats Westerbork in de vernietigingskampen Auschwitz of Sobibor op afschuwelijke wijze aan hun einde. In de Gooi woonde en leefde voor 1940 een grote Joodse gemeenschap, in ieder geval meer dan wat nog onderweg te zien is.

Het Saalien heeft zo’n 150.000 jaar geleden zich in het bos bij Hilversum doen gelden. Hier liggen spoelzandwaaiers (Sandr) in de ondergrond, veel steentjes en keien die ik op de zandpaden zie wijzen hier ook op. De hoogte waarop het bos en de hei zich bevindt is volgens de gemeentelijke website goed voor een van de oudste Nederlandse nederzettingen. Als ik in Hilversum in café Dudok wil opdrogen biedt de eigenaar mij boven het zingende geluid van een boormachine een kop koffie aan. Het wordt de HEMA waar ik ook een poncho koop om tenminste niet nog natter te worden.

ETAPPE 4 Muiderberg-Bussum

2015-0507 02 Muiderberg-Bussum2015-0507 03 Muiderberg-BussumDe Hakkelaarbrug levert bij mij een vreemd gevoel op. Telkens als ik de naam lees denk ik aan de een of andere Amsterdamse crimineel. Hier, in dit gehucht, vindt men het echter crimineel dat de verderop gebouwde spoorbrug voor zoveel herrie gaat zorgen. Voor mij is het een opvallende reactie, deze mensen zitten toch altijd al in de herrie? Wie hier loopt hoort het verkeer voortdurend van alle kanten op zich afkomen. Zelfs de stilte van het Naardermeer wordt door het geruis van de snelweg en elke 7 minuten door een trein verstoort.

Als het Westerborkpad een moment van bezinning kent dan is dat wel langs de borden van het Naardermeer. Het is er prachtig.

2015-0507 24 Muiderberg-BussumRuim honderd jaar geleden was de dreiging van demping met huisvuil de aanleiding tot het oprichten van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten. In november 1904 wilden de Burgemeester & Wethouders van Amsterdam het Naardermeer dempen met stedelijk afval. Dit vormde de aanleiding voor Jac. P. Thijsse en E. Heimans om de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten op te richten en het Naardermeer aan te kopen. Met obligaties lukte het Natuurmonumenten om het gebied in 1906 te verwerven. Door de verkoop van riet en door de visserij bracht het Naardermeer uiteindelijk voldoende geld op om uiteindelijk de lening af te lossen.

2015-0507 05 Muiderberg-BussumHet Naardermeer is een natuurlijk meertje ontstaan aan het eind van de voorlaatste ijstijd. Daarna is de vorming van dit meer beïnvloed door veenriviertjes en overstromingen van de Vecht en mogelijk ook de Zuiderzee. In de 14e eeuw werd het Naardermeer al afgedamd. Tot dat moment was het meer een gevaar voor de omgeving, daarna werd de omgeving echter een gevaar voor het Naardermeer. Drie pogingen werden ondernomen om het meer leeg te pompen. De inpolderingen mislukten door oorlog (1672) onvoldoende molencapaciteit (1804) en een mislukt stoomgemaal. Dat laatste apparaat was te kostbaar in gebruik.

In de verte zie ik een overblijfsel van de tweede poging, Molen de Onrust, ook kom ik langs de Machine een woonhuis waarin ooit het stoomgemaal draaide.
De zon op het water en de vele vogels geven de wandeling tot aan Naarden iets bijzonders. In mijn fantasie ervaar ik het Nederland van de 11e en 12e eeuw, een nat en drassig meeras. Na het naambordje Naarden is het zoals je mag verwachten, veel woonsteen. Eindeloos lijkt de wandeling door de straten van Naarden naar het station in Bussum.

ROUTE 3 Weesp-Muiderberg

De route naar Muiderberg mag wat mij betreft wel iets duidelijker worden aangegeven. Het was in elk geval wel zoeken naar de eerste markeringen van deze wandeling. Weesp is een aardig stadje,  midden in de roerige en drukke randstad. Historische kazematten laten zien dat dit ooit een buitenpost van de Hollandse waterlinie is.
De route gaat dwars door de Nieuwstraat waar grote en imposante kerken domineren. Daartussen, naast de Hanensteeg, de Weesper synagoge.

Deze synagoge staat hier al sinds 1840. In de tweede wereldoorlog werd dit gebouw geplunderd, Na de oorlog werd de Weesper gemeenschap samengevoegd met die van Bussum. Er waren nauwelijks gelovige Weesper joden uit de kampen terug gekeerd.
De synagoge werd in de jaren na de oorlog gebruikt als garage. In 1986 werd het gebouw gerestaureerd en kwam er, smakeloos genoeg, het arbeidsbureau in. In april 1997 werd het gebouw weer in gebruik genomen als synagoge.

2015-0507 19 WEESP-MUIDERBERGVoor de ingang liggen een 2015-0507 18 WEESP-MUIDERBERGheleboel struikelstenen. Deze stenen gedenken de mensen die op 29 april 1942 richting Amsterdam en later naar Westerbork werden gestuurd om uiteindelijk ver in het oosten van Europa te worden vermoord. De kleine in de grond verzonken monumentjes zijn indrukwekkend.
Al slingerend door het stadje sla ik voor de Kruidvat nog even rechtsaf de Sleutelsteeg in.

Daar op nr. 3 woonde ooit Samuel van der Hal. Van 29 januari 1926 tot en met de dag waarop hij naar Amsterdam moest verhuizen woonde Samuel hier met vrouw en kind. Samuel was voorzanger en actief lid van de Weesper gemeenschap. Hij was bestuurslid van het Rode Kruis en van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek en de Oranjevereniging. Ondanks zijn grote netwerk kon hij de oorlog niet overleven.
2015-0507 38 WEESP-MUIDERBERG
Enigszins gelaten loop ik vervolgens Weesp uit langs de Vecht richting Muiden. Van het water zie je niet veel door de lange rij woonboten. Vroeger hadden de Amsterdamse rijken hier hun buitens, nu woonbootbewoners. Traag verplaats ik me richting Muiden, de weg gaat op een gegeven moment omhoog, de dijk op. Muiden herinner ik me nog van heel vroeger, toen ik met mijn ouders en opa en oma aan het water een glaasje cola nuttigde.

Na het Muiderslot is het weer een dijk op klimmen. Een groep jonge koeien verspert mij de weg.  Terug is al een paar kilometer om, negeren en doorlopen is derhalve de enige remedie,
Een bewoner van een dijkhuis verderop is zo vriendelijk om wandelaars doorgang door zijn tuin te verlenen. Het is vandaag warm,  hier aan de rand van het IJsselmeer, de eerste muggen  verkennen de omgeving.  Gelukkig prikken ze nog niet, maar hun aanwezigheid is massaal.
De route eindigt onverwacht in Muiderberg. Ik ga daar kijken op het grootste Joodse kerkhof van Nederland. Een kerkhof dat al eeuwen in gebruik is waar nog steeds gelovigen een plek vinden. Er liggen een aantal bekende Nederlanders begraven. Waar is niet te achterhalen, de door mos aangetaste en soms wel 300 jaar oude stenen kennen veelal geen inscriptie meer. Een heuvel in deze bosachtige omgeving wekt een griezelige sfeer op. Als ik in een kuil stap vrees ik even het ergste.
2015-0507 72 WEESP-MUIDERBERGVanaf een hoogte kun je de nieuwere graven bekijken, een tuinman doet zijn best de grafrust aan te kleden. Joodse graven worden nooit geruimd, dus groeit de begraafplaats door.

Genietend van een broodje en een flesje pauzeer ik alvorens de volgende route te nemen.

ROUTE 2 Diemen Weesp

Meer heden dan verleden

2015-0502 03 DIEMEN-WEESP 02 in DiemenDe start in Diemen is vervreemdend. Het kost hier veel, zeer veel moeite om je de wereld van 1942-43 voor te stellen. Het moderne station en omliggende hoogbouw zal er zeker niet geweest zijn in de tijd dat de treurtreinen van station Muiderpoort richting Westerbork reden. In 1943 woonden er ca. 9 miljoen mensen in Nederland, nu zijn het er 17 miljoen en gezien de overal aanwezige nieuwbouw valt er nog het een en ander te verwachten. Nieuwbouw en veel geluid kenmerken deze route. Auto’s, boten, treinen en vliegtuigen zijn voortdurend in de buurt. 2015-0502 05 DIEMEN-WEESP 02 in DiemenOok hier neem ik aan dat dat een scherp contrast met ruim 70 jaar geleden zal zijn.
In Diemen besteed men middels een rondwandeling aandacht aan hetgeen er in de jaren 40-45 is gebeurd. Kijk hiervoor naar de website: (http://onh.nl/nl-NL/route/13072/diemen-in-de-tweede-wereldoorlog).

Tineke en ik lopen op een gegeven moment langs de Oude Smidse, in de laatste oorlogsjaren was er veel vraag naar noodkacheltjes. Smid Van Dijk die hier toen werkte maakte ze. Als we de Ringspoorbaan passeren zien we weer een bordje waarop staat dat op deze brug van de ringspoorbaan dolblije inwoners van Diemen op de stralende ochtend van 8 mei 1945 hun bevrijders begroetten. Wie denkt Diemen dan te verlaten vergist zich. Onderweg passeren we nog menigmaal het gemeentebordje. 2015-0502 13 DIEMEN-WEESP 02 Diemerbos

We lopen vervolgens door het Diemersbos, een opvallende plek. Rust en netheid overheersen. Helaas wordt er aan de A9 gebouwd zodat we een flink stuk (ruim 3 km) moeten omlopen.

2015-0502 33 Weesp DIEMEN-WEESP 02 Brug bij WeespPrachtig is de wandeling over de Lange Stammerdijk en de aanpalende polder. Spectaculair de wandeling over de brug van het Amsterdam-Rijnkanaal. Waarschijnlijk is dit het drukste trein en botenpunt van Nederland. Ook op zaterdag passeert er voortdurend een schip of trein deze locatie.
Deze tweede route is een tussenstuk waar de geschiedenis minder speelt dan het heden. De beste getuigen hiervan is de nieuwbouw rond station Weesp.

Monument aan de muur in de Transvaalstraat

ROUTE 1 Amsterdam Diemen

Amsterdam lijkt groot. Wil je de stad met trein of auto verlaten, dan heb je geen idee van de omvang. Wij verlaten de stad via de Plantage Middenlaan en komen er achter dat de omvang goed te belopen is. De restanten van de Hollandse Schouwburg liggen in de omgeving van een buurt waar vroeger veel joden woonden. De bittere verhalen van Rebecca Schellevis, Greetje en Ruth Wallage-Binheim heb ik nog steeds in gedachten als we een merkwaardig monument passeren. Het monument is een herinnering aan het kunstenaarsverzet. Dit doet me denken aan de verzetsheld en kunstenaar Gerrit van der Veen. Gerrit riep in 1942 de Nederlandse Spoorwegen op te gaan staken. De braverikken van de NS gaven daar pas in 1944, in het zicht van de bijna overwinning van de geallieerden pas gehoor aan. Tot 19 november 1943 liepen 11.000 mensen van de Schouwburg naar het Muiderpoortstation om vervolgens met de trein richting Westerbork te worden getransporteerd.

We komen verderop door de Transvaalbuurt. Vroeger woonden hier veel Joodse middenstandsfamilies. Ik mis hier de zogenaamde Stolpersteine, messingblokjes waarop namen staan van weggevoerde Joodse families. Elders in de stad komen we deze minimonumentjes wel tegen. Ook elders, bijvoorbeeld in de Rosenstrasse in Berlijn kwam ik ooit deze struikelstenen tegen.

Nooit eerder was ik in dit stukje Amsterdam, het is een wat saaie buurt. De keppeltjes lijken vervangen door hoofddoekjes. Het Transvaalplein ligt er stil en verlaten bij. Dat na razzia’s de bewoners van deze buurt hier op hun lot moesten wachten is niet voor te stellen. Op de hoek van het plein een foto met daaronder een Davidster.

De weg naar Diemen langs het kanaal is niet inspirerend. Nog even een mooi plekje, het oude Scheepswerfje bij de Oosterringdijk. Hier een magnifiek zicht op de Amstel en de enorme Zeebrug waar het verkeer gewetenloos overheen raast.

Diemen is niet meer dan een moderne buitenwijk van Amsterdam. Nadat het Tolhuisje is gepasseerd valt er helemaal niets meer te beleven.

Klik hier om naar de foto’s te gaan.

Hollandsche Schouwburg

PROLOOG Amsterdam

De proloog van het Westerborkpad gaat vooral langs de beroemde grachten, ‘ Herengracht C’ staat mooi en bescheiden op de hoek van een straat geschreven. Na de Herengracht volgt de Keizersgracht en uiteindelijk de Prinsengracht. Daar op nummer 263 woonde in het beroemde Achterhuis Anne met haar familie. De enorme rij voor het museum is een teken van haar bekendheid, weer hoor ik vele talen. Het kost moeite te zien dat de Holocaust hier een commercieel product is. Ten behoeve van de grote schare bezoekers is het pand naast het beroemde magazijn aangekocht. Als de laatste slag van de Westertoren heeft geslagen kijk ik even naar boven. De prachtig geverfde 17e Eeuwse torenspits is het pronkstuk van de kerk, ooit door Anne Frank werd beschreven. “Vader, moeder en Margot kunnen nog steeds niet aan het geluid van de Westertorenklok wennen, die om het kwartier zegt hoe laat het is. Ik wel, ik vond het dadelijk fijn en vooral ’s nachts is het zo iets vertrouwds.”

In een zuur zonnetje lopen we richting Thorbecke en gaan achter zijn rug om naar het Leidseplein.
Na het passeren van de Amstel komen we in de oude Jodenwijk terecht. Het meest indrukwekkend is de stille gang van de Oudemanhuispoort. In vijftien winkelkasten hielden voornamelijk Joodse handelaren hier hun kleine nering. Het is er stil, in de lange gang zit maar één handelaar. Een mooier monument van een verdwenen wereld zal ik vandaag niet zien.
Op het Josef Daniël Meijerplein zie je uitwassen die de hedendaagse Joodse gemeenschap meemaakt. Daarvoor hoef je niet naar het Joods Historisch Museum of de nabijgelegen Jodebreestraat. Een politiebarak op palen overziet het plein, het museum en de nog in gebruik zijnde Portugese synagoge. De laatste wordt door zwaar bewapende mannen in kogelvrijvest bewaakt. Het is sjabat en de sjoel wordt gebruikt voor gebeden. De verantwoordelijken voor de bescherming lopen ergens vrij rond, en dat zonder schaamte!
Nabij de Hortus bevindt zich het Wertheimpark. In 1977 werd in het park het Spiegelmonument van Jan Wolkers neergezet. In de gebroken spiegels ontwaar je volgens de schrijver/beeldhouwer de geschonden hemel na Auschwitz. Tegenover dit park ene enorme oranje zuil met aankondiging van Soldaat van Oranje.

Hollandsche Schouwburg

Hollandsche Schouwburg

De proloog, het sobere voorspel in een prachtige stad eindigt bij de Hollandsche Schouwburg.
Met genoegen kijk ik eerst naar het herdenkingsbord tegenover de Schouwburg. Hier was een crèche waaruit ruim 600 baby’s en kleine kinderen werden gered.
De schouwburg is het einde van de proloog. Deze verdrietige plek van waaruit zovelen werden vervoerd naar Westerbork en later naar gruweloorden in het verre oosten stemt somber.

 

Klik hier voor het fotoalbum van deze route.